آسیب های روانی ناشی از سرکوب زبان و لهجه های غیرفارس در نهادهای آموزشی

در ماه گذشته فیلمی از یک معلم در استان اردبیل در شبکه های اجتماعی پخش شد که در آن خانم معلمی کودکان را وا می داشت که آنها حین تکرار کلمه ( چلوکباب) تمام تلاش خود را بر پالودن و حذف لهجه تورکی در ادای آن بکار گیرند ، او با تمرکز و تشویق کودکان به حذف لهجه تورکی اصرار داشت. در همان زمان برخی از مردم و فعالان مدنی آزربایجان نسبت به این فیلم واکنش نشان دادند.
در این نوشته سعی خواهم کرد که بصورت خلاصه به آسیب های روانی ناشی از سرکوب لهجه های غیرفارس در نهادهای آموزشی در کشور ایران بپردازم ، در ضمن با توجه به تخصصی بودن بحث ، از ورود عمیق به بحث تحلیل آسیب شناختی خودداری خواهم کرد.

سرکوب لهجه‌های غیر فارسی مثل تورکی در حین ادای کلمات فارسی و فشار برای یاد دادن نحوه سرکوب لهجه زبان تورکی در حین ادای کلمه فارسی در محیط های آموزشی می تواند تأثیرات روانی آسیب زایی بر کودکان داشته باشد. وقتی کودکان به دلایل مختلف از جمله لهجه‌های متفاوت تحت فشار قرار می‌گیرند، ممکن است مشکلات روانی متعددی در آنها بروز کند.

این مشکلات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

۱ . کاهش اعتماد به نفس:
کودکان ممکن است به دلیل ترس از قضاوت شدن و اشتباه در تلفظ در کلاس درس، در بین همسالان وهمکلاسی های خود و حتی معلم وناظران ، اعتماد به نفس خود را از دست بدهند و از ابراز خود اجتناب کنند.
این وضعیت می تواند به محدودسازی و ناکارآمدی آنها در سایر حوزه های زندگی هم تعمیم داده شده ودورنمای پاتولوژیکی را برای آنها ببار آورد.

۲. افزایش سطح استرس :
نگرانی از اشتباه در گفتار می‌تواند منجر به استرس و افزایش آن در کودکان شود. ارگانیسم نسبت به استرس به صورت متفاوتی واکنش نشان می دهد که اولین آن واکنش آالارم یا هشدار است که ارگانیسم از وجود آن آگاه می شود این حالت با تغییراتی در ترشح هورمون های مختلف همراه است. اگر عامل استرس زا داوم یابد سطح دوم یعنی مقاومت بدن در مقابل استرس آغاز می شود ،به هر میزانی، شدت، فراونی و تداوم استرس بیشتر باشد احتمال ورود به سومین مرحله که در آن اضمحلال روان شناختی است اتفاق می افتد ،وضعیتی که آسیب پذیری فرد را نسبت به بیماری های جسمانی وروانی بالا میبرد.
بدیهی است که تداوم و میل بیمارگونه و نژادپرستانه برخی از معلمین در نهادهای آموزشی برای پالودن و سرکوب لهجه کودکان غیرفارس در ادا کردن کلمات فارسی با لهجه تهرانی موجب فزونی سطح استرس در کودکان شده و در صورت تداوم و استمرار بخشیدن به چنین اقدامات غیر انسانی بروز مشکلات جسمانی و روانی در کودکان را هموار خواهد ساخت .

۳. مشکلات خواب :
استرس مداوم می‌تواند بر الگوهای خواب کودکان تأثیر بگذارد، از بدخوابی که بصورت بیدار شدن در شب، مشکل در به خواب رفتن، یا امتناع از رفتن به رختخواب و یا بصورت اختلالات رفتاری در خواب مثل وحشت در خواب، بیدار شدن توام با سردرگمی ، خوابگردی، صحبت کردن در خواب و حرکات ریتمیک خود را نشان دهد.
از آنجایی که مشکلات در خواب بر روی تمامی عملکردهای رفتاری،شناختی،عاطفی،اجتماعی و….تاثیر می گذارد لذا بروز اختلال خواب پیش درآمد مشکلات جسمانی و روان شناختی در کودکان خواهد بود.

۴. مشکلات تغذیه :
این مشکلات می تواند بصورت بی اشتهایی، کم اشتهایی ، خنثی بودن از لحاظ احساسی در زمان غذا خوردن ،استفراغ بعد از غذا خوردن، پرت کردن غذا و عدم تمایل به خوردن آن، کمتر خوردن و بیشتر نوشیدن و بروز الگوهای رفتاری نامتعارف در حین غذا خوردن و…..که مجموعه اینها نه تنها سلامت جسمانی و روانی کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد بلکه به افزایش مشکلات ارتباطی والدین با کودکان منتهی خواهد شد که چنین وضعیتی افزایش و تداوم استرس را ایجاد خواهد کرد.

۵. اختلالات اضطرابی:
اختلالات اضطراب کودکی تاثیر منفی بر دامنه وسیعی از عوامل از جمله عملکرد تحصیلی واجتماعی دارند، بعلاوه کودکان با اختلالات اضطرابی غالبا بیش از یک اختلال در آن واحد دارند ،شواهد حاکی از آن است که اختلالات اضطرابی که در ابتدای کودکی آغاز می شوند می توانند به خوبی تا بزرگسالی ادامه یابند و بصورت اختلال اضطراب تعمیم یافته، هراس اجتماعی، هراس های خاص، اختلال وسواس جبری ، اختلال وحشتزدگی و سایر اختلالات مرتبط با علایم آزار دهنده سلامتی جسمی و روانی کودکان را با چالش جدی روبرو سازند

۶. عاطفه منفی:
عاطفه منفی بالا در کودکان به شکل افزایش حساسیت به حوادث منفی یا اشیا و مطالب تهدید کننده است.با توجه به سطح بالای ناکامی و استرس در سرکوب لهجه های غیرفارسی مثل تورکی در کلاس درس در حین ادای یک اسم ،این کودکان آسیب پذیری بیشتری به ارزیابی رویدادها دارند، آنها سریعتر از دیگران ناراحت ، عصبانی ،نگران یا وحشت زده می شوند. این وضعیت کودک را در معرض خطر تجربه هیجانات منفی متعدد در طول زندگی قرار داده و می تواند منجر به اطلاعات اضطرابی ونهایتا افسردگی شود.

۷. اختلالات خلقی :
اختلالات خلقی به حالت هایی از خلق ناخوشایند گفته می شود که پایدار ( در بیشتر زمان و روز ) و مداوم ( هر روز یا تقریبا هر روز برای هفته ها تا ماه ها)بوده وهمراهی با علایم جسمی– عصبی که تاثیر منفی بر عملکرد کودک دارند را داشته باشد.
بروز مشکلات خلقی در کودکان می تواند عملکرد آنها را در حوزه روابط فردی، به خصوص با دوستان، همکلاسی ها،آشنایان اعضای خانواده وبستگان و در سطح اجتماعی با درجات متفاوتی مختل کند.
خلق افسرده یا تحریک پذیر، کاهش علایق یا لذت توام با ناراحتی بارز همچنین برخی از علایم زیر از جمله:
بی خوابی یا پر خوابی، افزایش یا کاهش وزن، خستگی یا کاهش انرژی،ناتوانی در تمرکز، احساس گناه یا بی ارزشی، کندی یا برانگیختگی روانی حرکتی ،افکار تکراری راجع به مرگ یا خودکشی. همچنین بروز سایر اختلالات خلقی.
این حجم از علایم آسیب زا می تواند در صورت عدم مداخلات به هنگام توسط متخصصان بهداشت روانی پی آمدهای دیرپایی را در حیات کودکان بوجود بیاورد.

۸. وسواس فکری و عملی:
یکی از عوارض اضطراب در کودکان، افزایش اشتغال فکری با مسایل اضطراب زاست چنین وضعیتی برای کودکان در خارج از خانه معمولا در نهادهای آموزشی قابل تصور است.طبیعی است که تاکید بر سرکوب و حذف لهجه مربوط به زبان مادری در کلاس زبان فارسی نگرانی کودکان را نسبت به ادای درست وغلط کلمات فارسی بیشتر می کند و اشتغال فکری با ادای درست آن در کودک ایجاد می شود ،تداوم اشتغال فکری به افزایش اضطراب و افزایش اضطراب به فزونی خطای در ادای کلمه بدون لهجه را بوجود می آورد، متاسفانه برآید این وضعیت بروز وسواس فکری و عملی در کودکان است که سلامت جسمی و روانی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد و دورنمای بسیار دشوار و دردناکی از زندگی با اختلال وسواس فکری و عملی در کودکان را شکل می دهد.

۹ مشکلات در روابط اجتماعی:
بروز علایم متعدد اضطراب و سایر اختلالات روانی در کودکان بواسطه تحت فشار قرار دادن آنها برای سرکوب لهجه زبان مادری غیرفارس به صورت های متفاوتی روابط اجتماعی کودکان را تحت تاثیر منفی قرار می دهد،کناره گیری، انزوا، عدم تمایل به روابط ارتباطی، عدم گرایش به گروه و بازی های گروهی، کاهش حضور در میهمانی ها و مراسم مختلف، بی علاقگی نسبت به مراسم و مناسبات خاص مثل روز تولد در بین اعضای خانواده و بستگان ،عدم گرایش به برقراری روابط دوستانه و صمیمانه و……
چنین وضعیتی امکان آگاهی های کودک را از فرهنگ خانواده، نوع روابط مناسب، تعمیق رابطه و حتی یادگیری ارزش های اجتماعی را با چالش جدی مواجه می سازد ، کمبود مهارت های فردی واجتماعی امکان موفقیت کودکان را در فردای زندگی دشوار و گاه غیر ممکن می سازند.

اگر چه ممکن است همه موارد پاتولوژیک یا تعدادی از آنها در کودکانی که در کلاس سرکوب لهجه زبان مادری غیرفارسی شرکت می کنند دیده نشود ولی آموزنده است که بدانیم اختلال روانی و آسیب های ناشی از آن هیچ وقت یک شبه بروز نمی کنند و گاه ممکن است در سالهای بعدی زندگی گریبان آنها را بگیرند، ناگفته نماند که بخش عمده اختلالات روانی در نوجوانان و بزرگسالان بواسطه وجود تجارب تروماتیک وآسیب ز ا در دوران کودکی آنها در بزرگسالی بروز کرده است.

بسیار مهم است که معلمان و والدین به تفاوت‌های زبانی و لهجه‌ای اقوام مختلف به خصوص اقوام غیرفارس احترام بگذارند و کودکان را تشویق کنند تا با اعتماد به نفس و افتخار به زبان و لهجه خود صحبت کنند وآنها را قربانی سیاست های راسیستی حاکم بر نظام آموزشی در ایران نکنند.

بهروز معبودیان
روان شناس بالینی

برلین ۱۲.۶.۲۰۲۵