ریشه های شکل گیری روز جهانی کودک

الن کی در کتاب خود روی موضوع روابط کودک و پدر و مادر و تنبیه بدنی تاکید کرد. دیدگاه های او که برآمده از اندیشه های آزادمنشانه بود،‌ خواستار رعایت حقوق کودکان در آموزشگاه و خانواده بود. او همچنین به شدت هرگونه تنبیه و آزار کودکان را در خانواده و آموزشگاه رد می کرد.

از دید او مدرسه ها می توانست کُشتارگاه روح کودکان باشد. او خواستار توجه ویژه به هنرها و زیبایی شناسی در برنامه های آموزشی مدرسه ها بود. آلن کی تنها یکی از کوشندگان سده کودکی بوده است. در این سده هزاران زن و مرد توانا و روشن بین به شکل گیری نهادها و حقوق کودکان توجه کردند و آن را درگوشه و کنار گیتی پیش بردند.

در این سده توجه به زیست و فرهنگ کودکان به یک اصل بنیادین در زندگی انسان تبدیل شد. در حقیقت برای نخستین بار موضوع بهبود شاخص های زیستی و فرهنگی و توجه به حقوق کودک در دستور کار نهادهای بین المللی قرار گرفت و کار پیوسته روی این موضوع انجام شد. پیش از این که نهادهای بین المللی در این دوره به موضوع کودکان توجه کنند، ‌نهادهای مدنی و غیردولتی و افرادی که برای کودکان کار می کردند،‌ زمینه های برگزاری کنفرانس های جهانی درباره کودکان را به وجود آوردند. از جمله این رخدادها که از ریشه های برگزاری روز کودک شناسایی شده است،‌‌ کاری بود که کاردار چین در سانفرانسیسکو انجام داد.

در یکی از روزهای ژوئن سال ۱۹۲۵ کاردار چین در این شهر،‌کودکان یتیم چینی را به جشن “اژدهای رونده” Dragon Boat Festival فرا خواند و توجه مطبوعات را به موضوع کودکان جلب کرد. این حرکت کاردار چین در محدوده زمانی روزهای ماه ژوئن البته خود ریشه از فرهنگ روز کودک برگرفته از کلیساهای امریکایی داشت و به نوعی روز کودک در ماه ژوئن را به فرهنگ کودکی عرفی سده بیستم پیوند زد. البته در این میان پایه گذاری روز کودک در ترکیه در ۲۴ آوریل سال ۱۹۲۰ که همزمان با زاد روز آتاتورک پدر ترکیه نو و روز استقلال این کشور بود، برگزاری روزی به نام کودک را فراتر از فرهنگ کلیسایی یا مذهبی مورد توجه قرار داد. گزینش این روز ویژه برای روز کودک یکی از عوامل چندگانه ای است که کم کم روز جهانی کودک که قرار بود در آینده شکل بگیرد،‌ با ابهام و پیچیدگی روبه رو کرد.

پس از آن نخستین کنفرانسی که در این سده برای بهبود زندگی کودکان برداشته شد،‌ کنفرانس ژنو در سوئیس بود که در اگوست ۱۹۲۵ با حضور ۵۴ کشور تشکیل شد.

این نشست “‌کنفرانس جهانی برای رفاه کودکان”‌World Conference for the wellbeing of Children نام گذاری شد و در پایان آن اعلامیه ژنو، حمایت از کودکان Geneva Declartion Protecting Children از تصویب کشورهای حاضر در کنفرانس گذشت. در این اعلامیه به نیازهای معنوی کودکان، رهایی کودکان از فقر، ‌حمایت از کودکان کار، ‌ارزیابی دوباره شیوه های آموزشی کودکان و موضوع های دیگر مربوط به بهزیستی و رفاه کودکان در سرتاسر جهان توجه و تاکید شده بود. در حقیقت این کنفرانس شالوده های روز جهانی کودک و در پیامد آن اعلامیه حقوق کودک و کنوانسیون حقوق کودک را در سده بیستم شکل داد.

پس از این کنفرانس توجه به نیازهای کودک و گفت و گو درباره آن به سطح مطبوعات و نشست های ملی و منطقه ای کشیده شد. اما سال های بین دو جنگ جهانی اول و دوم سال هایی بسیار غم انگیز برای کودکان به ویژه در کشورهای پیشرفته آن روزگار بود که از زخم های جنگ به شدت رنج می بردند. در این دوره کمتر کسی می توانست کاری قابل توجه برای حقوق کودکان انجام دهد. و اگر کاری هم مانند کنفرانس جهانی حمایت از کودکان انجام شد،‌ به زودی فروکش کرد و ادامه نیافت.

با شعله ور شدن آتش جنگ جهانی دوم، ‌میلیون ها کودک در سرتاسر جهان گرفتار رنج های بی پایان شدند. هزاران کودک در اردوگاه های مرگ جان سپردند، ‌صدها هزار کودک در بمباران های شهرها و مراکز غیر نظامی دفن شدند،‌ و صدها هزار کودک معلول و بی سرپرست و بی خانمان از آتش ویرانگر جنگ بر جای ماندند. ویرانگری ناباورانه جنگ جهانی دوم و زخم های عمیق آن بر روح و روان انسان های شرافتمند سبب شد که موضوع بهروزی کودکان باردیگر در دستور کار نهادهای بین المللی قرار گیرد.

با پایان گرفتن جنگ،‌ و شمار زیاد کودکان بی پناه آسیب دیده در جنگ، در اولین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر سال ۱۹۴۶ یا شهریور ۱۳۲۵ یعنی سال پس از جنگ صندوق کودکان سازمان ملل یا یونیسف پایه گذاشته شد تا به نیازهای فوری این کودکان پاسخ دهد. تا سال ۱۹۵۳ این صندوق وضعیت ناپایداری داشت،‌ اما در ۶ اکتبر همین سال بنابر قطعنامه ۸۰۲ این سازمان،‌ صندوق کودکان سازمان ملل به نهادی پایدار یا دائمی تبدیل شد.

در سال ۱۹۵۴ مجمع عمومی سازمان ملل متحد بنا بر قطعنامه شماره ۸۳۶ از یونیسف خواست که روزی را به نام روز جهانی کودک سازماندهی کند. در همین قطعنامه در بند یک از یونیسف خواسته شده است که به همه کشورهای عضو توصیه کند از سال ۱۹۵۶، روزی به نام روز جهانی کودک را سازماندهی و پایه گذاری کنند که بیانگر همبستگی و درک کودکان سرتاسر جهان از یکدیگر باشد و آرمان ها و هدف های کودک مدارانه را ترویج کند. همچنین در بندی دیگر از این قطعنامه خواسته شده است که این اختیار به کشورها داده شود که روزی را که برمی گزییند متناسب با وضعیت ویژه کشورشان باشد.

اگرچه یونیسف در این سال این توصیه را به کشورهای عضو داشت، اما همچنان پیدا کردن یک روز که همگانی تر باشد و کشورهای بیش تری از آن پیروی کنند، به یکی از دلمشغولی های خود یونیسف تبدیل شد. تنها چند سال بعد بود که روز مناسب برای برگزاری روز جهانی کودک پیدا شد. یونیسف بهانه این کار را هنگام تصویب اعلامیه حقوق کودک به سال ۱۹۵۹ به دست آورد. اعلامیه حقوق کودک به شماره ۱۳۸۶ در روز بیستم نوامبر همین سال در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید. از آن پس بسیاری از کشورها در حقیقت بیستم نوامبر را به عنوان روز کودک جشن می گیرند، در حالی که پیش تر از آن گروهی دیگر از کشورها روزی را در محدوده زمانی ژوئن به عنوان روز بین المللی کودک جشن می گرفتند.

بیستم نوامبر در گاهشمار سازمان ملل به نام روز جهانی کودک یا Universal children’s day شناخته شده است. در حالی که پیش تر از این برخی از کشورها و سازمان های مدنی روز دیگری را به عنوان روز بین المللی کودک international children’s day جشن می گیرند. در زبان انگلیسی تفاوت بین این دو روز آشکار است. یکی روز جهانی است و دیگری روز بین المللی. اما در گاهشمار کشورهایی مانند ایران تا کنون کمتر کسی می دانسته است که ریشه این تفاوت ها در چیست.

روز بین المللی کودک اگرچه همان گونه که گفته شد، ریشه در فرهنگ کلیسایی امریکای سده نوزدهم دارد، اما به سبب حرکت های انسان دوستانه کاردار چین در همین زمان کم کم بین نیروهای سوسیالیست و انقلابی به عنوان روزی که نمادی از توجه به کودکان محروم بود مورد توجه قرار گرفت و به گاهشمار بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای سوسیالستی آن زمان یا کشورهای سوسیالستی کنونی مانند چین افزوده شد. تصمیم به بین المللی بودن این روز هم در سال ۱۹۴۹ در نشست زنان دموکرات که در مسکو برگزار شده بود،‌ گرفته و روز یک ژوئن به نام روز کودک نام گذاری شد. از آن پس در برخی از کشورها به ویژه کشورهای سوسیالیستی این روز به نام روز کودک جشن گرفته می شود.

پرچم روز بین المللی کودک

به سبب ریشه های چندگانه برای برگزاری این روز در سرتاسر جهان برخی از ایالت های امریکا همچنان روز یک ژوئن را جشن می گیرند در حالی که برخی دیگر از ایالت ها روز بیستم نوامبر را برای کودکان جشن می گیرند. در چین از سال ۱۹۴۹ روز یک ژوئن با بزرگی و شکوه تمام در حالی که کشور تعطیل عمومی است، جشن گرفته می شود. روسیه و همه ۲۵ کشوری که روزگاری در جرگه اتحاد جماهیر شوروی یا بلوک سوسیالیسم بودند روز یک ژوئن را به عنوان روز کودک جشن می گیرند. در این میان برخی کشورها مانند ترکیه هستند که روز جهانی کودک را با رخدادهای ملی خود پیوند داده اند.

————-

برگرفته از مقاله محمد هادی محمدی از سایت کتابک