«اوبالاری اویماق اویماق»

تحقیقات زمین‌شناسی نشان می‌دهد که نحوه سرد و سفت شدن سه کوه آتشفشانی آغری‌داغ، ساوالان و سهند با هم متفاوت بوده‌اند و آغری‌داغ و ساوالان به سرعت و یکجا سرد شده، ولی سهند با مرور زمان و به آرامی سرد شده است. برای همین دامنه‌های ساوالان و آغری‌داغ به شدت سنگی و سنگلاخ بوده و دامنه سهند خاکستر و خاک فشرده و گرمی داشته که همین خاک فشرده مسکن موجودات زنده‌ی دامنه بوده است.

همین محیط غیرسنگی ولی به شدت فشرده و سفت، باعث شده که ساکنان دامنه سهند با حفر غارها و خانه‌هایی در دل سهند، به محیط گرم زیر خاک پناه ببرند که کندوان مشهورترین آنها بوده و علاوه بر کندوان در هیله‌ور، در چاراویماق و جرآغیل در توفارقان نیز شاهد چنین خانه‌های هستیم و بی‌دلیل نیست که اسامی روستاهای دامنه جنوبی سهند مانند آغجا کؤهول، حسن کؤهول و بینه کؤهول (زادگاه هادی ساعی) در اوجان با لغت کؤهول ساخته شده که بمعنی غار بوده و یادگار روزگاری هستند که غارهای دامنه سهند، مسکن آنها بوده است.

به این خانه‌های کنده شده در دل خاک اویماق می‌گوییم که این لغت در ترانه‌ی «ائولری وار اویماق اویماق» دیده می‌شود و در ادامه مصراع «ائولری وار خانا خانا» گویای مترادف بودن اویماق و خانا می‌باشد. اویماق از بُن اوی به معنی گودی، خانه‌ای است که با کندن زمین ساخته شود و قدمتش به دوره‌های پیش از خانه‌سازی برمی‌گردد و هنوز در برخی لهجه‌ها به ائو (خانه)؛ اوی، اؤی، اؤو میگویند که شاید یادگار یکی بودن ائو و اویماق باشد. ترکمنها به گودی؛ اوی و به جامه و جایی که سرپناه آدمی در برابر سرما باشد، اویلوق می‌گویند و قشقاییها نیز به کلبه اویتوق می‌گویند.

زمانی هر طایفه‌ای در یک اویماق زندگی می‌کرده که به مرور زمان به قبیله و اوبه نیز اویماق گفته شده که ترانه «اوبالاری اویماق اویماق» گویای این ارتباط است. لغت اویا که بصورت اووا و یووا و  بمعنی لانه و آشیان انسان، حیوان و پرندگان است، که شاید با اویماق همریشه باشد و در برخی لهجه‌ها، هنوز به گهواره اول نوزاد؛ اوی و به جنباندن آن گهواره نیز اویماق و اویاتماق می‌گویند و تصویر ضمیمه نیز مربوط به اویماق روستای جرآغیل شهرستان توفارقان (آذرشهر) می‌باشد که حتی مسجد روستایشان نیز در دل زمین کنده شده است