مشروطه انقلابی‌نین یوز ایل‌لیک نتیجه‌لری: تورکلرین سیاسی و اقتصادی گئری‌قالماسی
محمدتقی ستاری: استاد دانشگاه تبریز
مشروطه انقلابی، ایران‌دا مدرن دؤولت قورولوشو و جومهوریت ایده‌آللارینی گئرچکلشدیرمک هدفی‌له باشلاسا دا، افسوس کی، بو حرکات نه تکجه مقصدلرینه چاتماییب، بلکه آذربایجان تورکلرینی سییاسی و ایقتیصادی قدرتدن داها دا اوزاقلاشدیرمیشدیر. بیز آذربایجانی‌لار، تورک قاجار سولاله‌سی‌نین سونا چاتماسی و دئوریلمه سی اوچون چالیشدیق، لاکین بو، رضا پهلوی‌نین مرکزگرا و میللی‌چی رژیمینین، سونرا دا اسلامی جومهوریتین حاکیمیت باشینا گلمه‌سی‌له نتیجه لندی. بو سورجده تبریز و آذربایجان، ایران‌دا سییاسی و ایقتیصادی گوجون مر‌کزیندن کَنارلاشدیریلدی.
یوز ایل قاباق، آتالاریمیز مشروطه‌نین بئله نتیجه‌لره گتیره‌جگینی اؤن گؤره بیلمه‌میشدی. هر تاریخی حادثه‌نی اؤز زامانی و مکانی چئرچیوه‌سینده دَیَرلندیرمه سی گره‌ک مکده دیر، لاکین مشروطه‌نین آذربایجان تورکلری اوزرینده‌کی اولومسوز و منفی تاثیرلری آچیق گؤرونور. اینقیلابین وعد ائتدیگی دموکراتیک و عادلانه سیستم یئرینه، ایران‌دا آسیمیلاسیون‌چی و مرکزگرا سیاستلر گوجلندی. بو سیاستلر، خصوصاً تورکلری هدف آلاراق، اونلارین میللی کیملیکلرینی و سییاسی نفوذلارینی ضعیف‌لتدی.
قاجار سولاله‌سی‌نین خطالارینی دا گؤزاردی ائتمک اولماز. اگر قاجارلار، خصوصاً احمد شاه، داها گوجلو مقاومت گؤسترسه‌یدی و یا دؤولت قوروملارینی مدرنلشدیرمک اوچون جددی آددیم‌لار آتسایدی، شاید ایران‌دا تورک اکثریتی‌نین مر‌کزده اولدوغو، جومهوریت و فدرال-سکیولار اساسلارا دایانان بیر حؤکومت سیستمی قورولاردی. عثمانلی ایمپراتورلوغوندا مصطفی کمال آتاتورک‌ون گئرچکلشدیردیگی مدرنلشمه و میللی کیملیک تحولونا بنزر بیر پروسس، ایران‌دا دا تورکلرین سیاسی و فرهنگی اثرینی گوجلندیره بیلردی.
مشروطه‌دن سونرا، آذربایجان تورکلری ایران‌دا سیاسی، ایقتیصادی و فرهنگی باخیمدان داواملی گئری‌قالدی. پهلوی و اسلامی جومهوریت دؤورلرینده گوجلندیریلن آسیمیلاسیون سیاستلری، تورک کیملیگینی بیر بوز داغی کیمی اریتمه‌یه چالیشدی. بو سیاستلرین شواهدلری گئنیش‌دیر:
تورکجه‌نین رسمی دیل کیمی قبول ائدیلمه‌مه‌سی،
آذربایجان‌دا ایقتیصادی اینکیشافین قارشی‌سینی آلان مانعه‌لر،
Comments are closed.