شیخ محمد خیابانی ( ۱۹۲۰-۱۹۷۹ )
شیخ محمد خیابانی ( ۱۹۲۰-۱۹۷۹) آذربایجان ملی استقلال حرکاتینین گؤرکملی خادیملرین‌دن بیری..
خیابانی شیخ محمد حاجی عبدول حمید اوغلو ۱۸۷۹-جو ایلده تبریز شهری یاخینلیغین‌داکی خامنه قصبه‌سین‌ده آنادان اولوب. او، آذربایجانین جنوبوندا شاه‌لیق رژیمینه قارشی ملی آزادلیق حرکاتینا باش‌چی‌لیق ائتمیش‌دیر. ایلک تحصیلینی خامنه‌ده آلمیش، پئترووسک-پورتا (ایندیکی ماهاچقالا) گله رک، تجارت ایشلرین‌ده آتاسینا کمک ائتمیش‌دیر. تبریزه قاییتدیق‌دان سونرا روحانی تحصیلی آلمیش، مجتهد درجه‌سینه چاتمیش‌دی. روس و فرانسیز دیللرینی اؤیرنمیش‌دی. تبریزده‌کی طالیبییه مدره‌سه‌سینده آسترونومییادان درس دئمیش‌دیر. ۱۹۱۱-۱۹۰۵ -جی ایللر ایران انقلابی دؤورون‌ده سیاسی حیاتا قدم قویموش، انقلابین فعال اشتراک‌چیلارین‌دان اولموش‌دور. ۱۹۰۹-۱۹۰۸- -جو ایللرده تبریزین خیابان محله‌سینده سنگر دؤیوشلرینده مجادله آپاردیغی اوچون خیابانی آدینی قازانمیش‌دیر. آذربایجان میللی انجمنینین و ایران مجلسی نین (۲-جی چاغیریش؛ ۱۹۱۱-۱۹۰۹ -جی ایللر) دئپوتاتی اولموش‌دور. ۱۹۰۹-جو ایلده تشکیل ائدیلن ایران دموکرات فرقه‌سینه (ای دف) داخل اولموش، ایران انقلابینین مغلوبیتین‌دن سونرا اؤلکه‌نی ترک ائد‌رک، پئترووسک-پورت، باکی، تیفلیس شهرلرینه گئتمیش‌دیر. ۱۹۱۴-جو ایلده تبریزه قایی‌داراق، ادبی-فلسفی درنک یاراتمیش و اوندان گیزلی سیاسی فعالیت اوچون استفاده ائتمیش‌دیر. ۱۹۱۷-جی ایل روسییا انقلابلارینی رغبتله قارشیلایان شیخ محمد خیابانینین باش‌چی‌لیق ائتدیگی ای دف آذربایجان ایالت کومیته‌سی آچیق فعالیته باشلامیش‌دیر. ۱۹۱۷-جی ایل آپرئلین ۹-دان پارتییانین آذربایجان ایالت کومیته‌سینین اورقانی کیمی “تجدد” (“یئنی‌لشمه”) قزئتی نشر ائدیلیردی. خیابانینین ایلک مقاله‌لری بورادا درج اولونموش‌دور. ۱۹۱۷-جی ایل آوقوستون ۲۴-ده ای دف آذربایجان ایالت کومیته‌سینین گئنیش کونفرانسیندا آذربایجان دموکرات فرقه‌سی (آدف) مستقل اعلان ائدیلمیش، خیابانی پارتییانین مرکزی کومیته‌سینین صدری سئچیلمیش‌دیر. آدف هم جنوبی آذربایجان اراضی‌سین‌ده‌کی خارجی ایشغال‌چیلارا، هم ده اینگیلتره-ایران سازیشینی (۱۹۱۹-جو ایل، ۹ آوقوست) باغلایان و وثوق الدوله حکومتینه قارشی مبارزه آپاریردی. جنوبی آذربایجانین شمال-غربین‌ده ارمنی سلاحلی دسته‌لرینین خارجی قوه‌لرین تحریکی ایله آیسورلارلا بیرلیکده آذربایجان‌لیلارا قارشی تؤرتدیگی سوی قیریمی نین قارشی‌سینی آلماق اوچون خیابانینین باش‌چی‌لیغی ایله یارادیلان سلاحلی دسته‌لر قیرغینلارین خصوصی قددارلیقلا حیاتا کئچیریلدیگی شرفخان، سالماس، اورمییا و ب. بؤلگه‌لره گؤندریلدی و بو قوه‌لر قتل-غارتلرین قارشی‌سینین آلینماسین‌دا مهم رول اوینادیلار.
شیخ محمد خیابانی اؤزونون سیاسی-نظری پلاتفورماسینی “تجدد”، یعنی “یئنی‌لشمه مسلکی” آدلان‌دیریردی. “تجدد” مسلکی امپریالیست آغالیغینا، شاه حاکمیتینه، فئودال گئریلیینه، سوسیال عدالت‌سیزلیگه قارشی یؤنلمیش، حقیقی خالق حاکمیتی طلب ائد‌ن جریان ایدی. آدف-نین رهبرلری، او جمله‌دن خیابانی دینج یوللا موباریزه‌نین لازی‌می نتیجه وئرمیه جگینی یقین ائد‌رک، سلاحلی عصیانا حاضرلاشماغا باشلادیلار. ۱۹۲۰-جی ایل آپرئلین ۷-ده تبریزده قالخان عصیانا رهبرلیک ائتمک اوچون خیابانینین باش‌چی‌لیغی ایله اجتماعی اداره هئیتی تشکیل اولون‌دو. بونونلا، شئیخ محمد خیابانینین اجتماعی-سیاسی و دؤولت خادیمی کیمی فعالیتی داها دا گوجلندی . ۱۹۲۰-جی ایلین یازین‌دا خیابانی باکی‌دان تبریزه گؤندریلمیش تئاتر خادیملری قروپونو تبریزده قبول ائتمیش، اونلارا خیلی کؤمک گؤسترمیش‌دی. ۱۹۲۰-جی ایل ایونون ۲۳-ده آدف موقتی اجرا حاکمیتی اورقانی کیمی فعالیت گؤستره‌ن اجتماعی اداره هئیتی اساسین‌دا میللی حکومت یاراتماغی قرارا آلدی. خیابانی میللی حکومتین صدری سئچیل‌دی. جنوبی آذربایجان “آزادیستان”-آزادلیق اؤلکه‌سی آدلاندیریل‌دی. میللی حکومت کند تصرفاتی، معاریف، مالییه، صحیه، عدلیه و س. ساحه‌لرده اصلاحات و تدبیرلر حیاتا کئچیردی. یئنی ایش یئرلرینین آچیلماسی، پول اصلاحاتی کئچیریلمه‌سی، بانک-مالییه سیستمی یارادیلماسی، بلدیه سئچکیلری کئچیریلمه‌سی اوچون حاضرلیق ایشلری گؤرولمه‌سینه، تورپاق اصلاحاتینا باشلاندی.
خیابانینین باش‌چی‌لیق ائتدیگی ملی آزادلیق و دموکراتیک حرکات اینگیلتره‌نین ایران‌داکی رسمی نماینده‌لرینی و ایران حکومتینی تشویشه سالدیغین‌دان، اونلار حرکاتا قارشی بیرلشدیلر و البیر فعالیت پلانی حاضرلادیلار. ارتجاع سئنتیابرین ۱۲-ده حرکاتا قارشی هجوما کئچدی. تبریز – آلاقاپی‌داکی حکومت مرکزی ایران-کازاک دؤیوش‌چولری طرفین‌دن اله کئچیریلدی. عصیان‌چیلارا آمان‌سیز دیوان توتولدو، خیابانی ۱۹۲۰-جی ایل، سئنتیابر آیینین ۱۴-ده تبریزده وحشیجه‌سینه اؤلدورولدو. خیابانینین باش‌چی‌لیق ائتدیگی حرکات مغلوب اولسا دا، آذربایجان خالقینین امپریالیست آغالیغینا، شاه‌لیق رژیمینه قارشی، میللی استقلالیت اوغروندا مبارزه تاریخین‌ده بؤیوک اهمیته مالیکدیر. ایران‌دا یاشایان آذربایجان‌لیلاردا ملی اؤزونودرکین انکشافیندا خیابانینین عوض سیز خدمتی اولموش‌دور.
Comments are closed.