“AZADLIQ, ÇÖRƏK VƏ LƏYAQƏT – ƏRƏB BAHARI”NIN 10 AĞRILI İLİ

On il əvvəl ərəb ölkələrinin çoxunu əhatə edən, onları cəhənnəmtək ağuşuna alan “Ərəb baharı” baş verdi. İmperialist dövlətlərin mətbəxində hazırlanan dırnaqarası layihənin” əsl mahiyyəti indi-indi obyektiv şərh olunur. Hazim Sagiyenin “The interpendent” qəzetində gedən “Azadlıq, çörək və ləyaqət – Ərəb baharı”nın 10 ağrılı ili” sərlövhəli şərhinin də bu cəhətdən əhəmiyyətini nəzərə alaraq oxuculara təqdim edirik. Material “Poliqon” İnformasiya Agentliyi tərəfindən Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuşdur.

“Azadlıq, çörək və ləyaqət – Ərəb baharı”nın 10 ağrılı ili”

“Azadlıq, çörək və ləyaqət” – düz 10 il əvvəl ərəb ölkələrində insanlar bu şüarları səsləndirirdilər. Bu şüarlar çox mənanı ifadə edirdi, lakin əsas məsələ bu idi ki, inqilabların hədəfində olan düşmən içəridə idi. Bu hədəf xarici ittifaqlardan və yardımlardan bəslənsə də, mahiyyət etibarilə hədəf daxildəki gizli düşmən idi.

Bu, ərəblərin müasir tarixində inqilabların yaratdığı ilk və ən böyük dönüş nöqtəsi idi. Yəni artıq yeni fürsətlər yaranıb, gələcək məhz bu təməlin üzərində qurulacaq.

Meydanlardakı nümayişlərin təşkilatçıları öz vətənlərini geri almağa çalışırdılar. Üsyan edən xalqlar sözdə respublika olan, lakin varislik sistemi üzərində monarxiya quracaq qədər geriləyən rejimləri ölkədən qovmağa çalışırdılar. Eyni zamanda, bu üsyanlar ölkələrini siyasi cəhətdən asılı hala salan İslam, Ərəb Birliyi, Qərblə mübarizə və Fələstini xilas etmək kimi hədəflərdən xilas edirdi.

“Ərəb Baharı” inqilabları, əsasən, xalqların və ölkələrin öz milli mahiyyətini aşkarlaması prosesi idi. Bu inqilabların bir çox ərəb ölkəsində püskürməsi iki mənaya gəlirdi. Birinci məna, Şərqi və Mərkəzi Avropa ölkələrində 1989-1991-ci illər arasında Sovet İttifaqının onlara tətbiq etdiyi məcburi süni birliyi devirmək üçün 7 və ya 8 xalqın eyni vaxtda qalxıb “gəlin ayrılmaq üçün birləşək”, deməsi kimi örtülü bir mənanı ifadə edirdi. İkincisi məna isə bu xalqların ümumi qayğılarının, yəni azadlıq, çörək və ləyaqətin bütün dünya xalqlarının ümumbəşəri tələbi olduğunu ifadə edirdi.

Bu, həm Tunis, Misir, Suriya, Liviya və Yəməndəki beş inqilabın, həm də onları izləyən İraq, Livan, Sudan və Əlcəzairdəki ikinci dalğa inqilablarının təbiətində özünü göstərir. Lakin bu nöqtədə inqilab fransız və rus inqilablarından ilhamlanan qan və cəsədlər eposu olmaqdan çıxır. Bu, artıq bir sinifin boyunduruğu atmaq üçün başqa bir sinfi zorakılıqla məhv etməsi deyildi. İnqilab artıq avanqard partiya və onun baş katibi tərəfindən qurulan qapalı diktatura vəd etmirdi. Yaxud da elmi, qurtuluş vəd edən keyfiyyətlərin tərənnüm edildiyi müqəddəs bir nəzəriyyənin tətbiqi də deyildi. Bunlara, ümumiyyətlə rəngli inqilablar deyilir. Sülhsevər olduğunu vurğulayan bu inqilablar fərqli düşüncə və istiqamətlərə açıq olmaqla yanaşı, həm də qadınlara ciddi yer verir. Bu inqilabların məqsədləri xalqın əbədi təmsilçisi olaraq qalan seçilmiş bir sinifi hakimiyyətə gətirmək deyildi. Əksinə, insanlara suverenliyi qaytarmağı və əbədi hökmdar əvəzinə, müvəqqəti iqtidar gətirməyi vəd edirdi. Artıq xarici dünyadan təcrid olunmuş şəkildə yaşamaq istəmirdilər, əksinə, əzilmiş xalqların çata bilmədiyi elmi, texniki və idraki inqilablara çatmağa çalışırdılar.

“Ərəb Baharı” inqilabları ən azı iki il bu şəkildə yaşadı. Daha sonra, əslində bir-birlərinə düşmən olan, lakin inqilaba qarşı düşmənçiliyin birləşdiyi iki tərəf yaratdığı köhnə anlayış və alətlərlə inqilablara qarşı ayağa qalxdı. Adı çəkilən bu iki tərəf hərbi rejimlər və təkfirçi İslam qruplarıdır. Bu ikisi inqilabları geniş mənada köhnə rejimlərə qayıtmağa məcbur edirdilər. Siyasət onlar üçün bir səbəbə əsaslanan şiddətdən ibarət idi.

Öz içinə qapanan, səfil və təkrarlanan ritorika ilə birgə ortaya çıxan bu qəddarlıq, vəhşilik və vətəndaş müharibəsi müasir dövrə uyğunlaşmaq və yeniliklərə açılmaq cəhdlərinə mane olurdu.

Terrorla mübarizənin ortasında siyasət və inqilab hər iki tərəfin törətdiyi fövqəladə şiddətlə sıxışdırıldı. Bunları yerli burjuaziyanın zəifliyi, şəhərlərin kövrəkliyi, basdırılmış kənd fanatizminin püskürməsi, İraq və Əfqanıstana kütləvi müdaxilə və daha sonra Liviyaya qarşı kiçik müdaxiləyə icazə verən beynəlxalq ictimaiyyətin axmaqlığı da müşayiət etdi.

Bunun üçün 2011-ci ilin ortalarında inqilabi fəaliyyətlərin inkişaf etməsi, Üsamə bin Ladenin öldürülməsi, İŞİD və başqa təşkilatların qurulması, inqilabi fəaliyyətlərin bitməsi və vətəndaş müharibəsi bayrağının qaldırılmasından tutmuş “Ərəb Baharı”ından doğan İŞİD-in fəaliyyətlərini müqayisə etmək kifayətdir.

Bu gün sözügedən “Ərəb Baharı”, hərbi repressiyaları məğlub edərək və ya cəmiyyətlərin dini, məzhəb və etnik sərhədlərini aşaraq öz vəzifələrini yerinə yetirdilər. Digər tərəfdən, həm hakimiyyətə gələn, həm də qiyamçıya çevrilən inqilab əleyhinə qüvvələr milliyyətçiliyin altında qalaraq tənəzzülə uğradılar. Ancaq bu qüvvələr bu dəfə tək deyildilər. Onları özlərinin yox olmasına səbəb ola biləcəkqarşıdurmalarla birlikdə sosial qırılma da müşayiət edirdi.

Ən ağrılısı isə budur ki, həm inqilabları artıran səbəblər çoxalır və böyüyür, həm də sürgün və vətəndaş müharibələrinin yaratdığı qaçqınlıq böyük kütlələri ələ keçirir. İnqilabi qüvvələrin bu günkü durumuna gəldikdə isə, bu coğrafiyada indi “Ərəb Baharı”nı yaşayan ölkələrin sağlamlaşmasına mane olan böyük toqquşmalar baş verir.

Hazim Sagiye

“The Independent” qəzeti, 21 dekabr 2020-ci il