“QACAR ŞAHZADƏSİ – İRANIN BİR NÖMRƏLİ LƏHCƏ ŞAİRİ”

İranda şairlərin bir çoxu təkcə fars ədəbi dilində deyil, həm də onun müxtəlif dialekt və ləhcələrində şeir yazırlar. Bunların arasında ən görkəmlisi Məhəmməd Qəhrəmandır. O,1308/1929-cu ildə Xorasanın Türbəti Hedəriyyə şəhristanının rayonunun Əmirabad kəndində anadan olub. Onun həm atası, həm də anası keçmiş Qacar sülaləsinin nümayəndələridir. Atası Fətəli şahın oğlu Həsən Əli Mirzə Şüca əs-Səltənənin üçüncü nəsil törəməsidir. Anası isə Fətəli şahın digər oğlu Zilli Sultanın həmin nəsil törəməsidir. Şair özünü nə Qacar, nə də təbii ki, şahzadə adlandırmasa da, mənşəcə xalis şahzadədir. Məlumdur ki, Pəhləvi rejimi zamanı devrilmiş Qacar sülaləsinə qarşı geniş siyasi, ideoloji, mənəvi təzyiq olduğundan heç kim özünün Qacar sülaləsi və tayfasına mənsub olduğunu dilə gətirməyə cürət etmirdi.

Şair hüquq ixtisası üzrə təhsil alsa da, həmin peşəni sevmədiyindən öz ixtisası üzrə işləməmiş, müxtəlif yerlərdə və sahələrdə çalışdıqdan sonra nəhayət 1340/1961-ci ildən təqaüdə çıxana qədər Tehran universitetinin Filologiya fakültəsinin kitabxanasında kitabxanaçı işləyibdir.

Məhəmməd Qəhrəman şairtəbli insan olduğundan gənc yaşlarından şeir yazmağa başlayıb. O, hind üslubunda fars dilində şeir yazan şair kimi tanınsa da, onun fars dilinin Xorasan dialektinin Türbət ləhcəsində yazdığı şeirlər şairə daha daha böyük şöhrət qazandırıb. Şairin yaşadığı kənd və rayonun ləhcəsini bilməsi təbii idi. Amma onun türk dilini bilib bilməməsi məlum deyil. Bunula belə, Xorasanda Xorasan türkləri adlanan əhalinin yaşaması, həmçinin şairin müəyyən illər çoxlu azərbaycanlı əhalisi olan Məşhəddə yaşaması, daha çox azərbaycanlılar şəhəri Tehranda təhsil alması, həm də 4-5 illik təhsili 7-8 ilə başa vurması və həmin şəhərdə daimi işlə təmin olunuraq yaşamağa başlaması istər-istəməz türk dilli insanlar, o cümlədən tələbələrlə, ünsiyyətini qaçılmaz edirdi. Başqa sözlə, türk dilini bilməsə belə, hər yerdə türklərlə əhatə olunduğundan istəsə idi onu yenidən öyrənərdi.

Pəhləvi rejimi zamanı türk dilinə qarşı geniş qadağalar və təzyiqlərə baxmayaraq, xalq öz dilində danışmaqda davam edir, hətta həmin dildə bədii əsərlər belə meydana gəlir və çap olunurdu.

O da məlumdur ki, İslam inqilabından sonra türk dilinə qarşı mübarizə ilk vaxtlar tamamilə dayandırılmış, dövlətin hesabına kitab və mətbuat orqanları belə nəşr edilirdi.

Məhəmməd Qəhrəman inqilabın qələbəsindən sonra, demək olar ki, cavan bir adam idi, cəmi 49-50 yaşı vardı. Başqa sözlə, onun “kəndinə qayıtması” üçün hər cür şərait və imkanı vardı. Lakin bizə məlum olduğu qədər, onun belə bir istəyi olmayıb, ona görə də türk dilində şeir yazdığı heç yerdə qeyd edilmir.

Doğrudan da dünya çox qəribə dünyadır, onu qəribə edən isə insanlardır. Şair doğma yurdundan gedəndən sonra da bir vaxtlar öyrəndiyi ləhcədə şeir yazmağı davam etdirmiş, lakin mənsub olduğu qəhrəman və həmişə hökmran olmuş doğma xalqının və öz tayfasının dilini öyrənmək və onu yaşatmaqdan vaz keçmişdir.

İranda türk dilinin bu günkü siyasi və ona uyğun olan ədəbi-bədii, funksional vəziyyətə düşməsində yalnız özgə dilində deyil, həm də özgə dilin ləhcələrində şeir yazan qacarların, əfşarların, şamlıların, bayatların, bir sözlə türklərin günahı az deyil. Məhəmməd Qəhrəman 1392/2013-cü ildə vəfat etmişdir. Allah rəhmət eləsin.

Vidadi Mustafayev