AVROPAYA TƏBİİ QAZ İXRACI ÜÇÜN İRAN UZUN BİR YOL GETMƏLİDİR

Avropadakı enerji böhranı və Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi enerji resurslarının şaxələndirilməsinin vacibliyini önə çıxarıb. Avropanın Rusiyanın enerji resurslarından həddən artıq asılı olması və Rusiyanın geosiyasi ölçüsünü daha da istismar etmək üçün enerji silahlarından istifadəsi, ABŞ və Avropanın Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalardan sonra bu ölkənin enerji mənbələrinə alternativ tapmaq məsələsini vacib edib.

Bunu “Middle East Monitor” saytı yazıb.

Təhlildə qeyd olunur:

Avropa hazırda qazının 40 faizini idxal edir və neft istehlakının 26 faizini Rusiya hesabına ödəyir. Birləşmiş Ştatlar keçən il Avropaya qaz ixracını iki dəfədən çox, bu ilin yanvarında isə yenidən iki dəfə artıraraq sutkada 180 milyon kubmetrdən çox təşkil edib. İxrac bu səviyyədə davam edərsə, bu, ildə 65 milyard kubmetr və ya Rusiyanın Avropaya ümumi qaz ixracının üçdə birinə bərabər olacaq. Avropaya ildə təxminən 30 milyard kubmetr qaz satan Qətər Avropa ölkələrinə qaz ixracını 15 faiz artırmağın mümkün olduğunu bildirib.

Bu yaxınlarda neft naziri Cavad Ouci bəyan edib ki, “İran dünyada enerji böhranının tezliklə həllinə kömək etməyə hazırdır. Mənim Amerika və Avropada qərar qəbul edənlərə tövsiyəm odur ki, mövcud vəziyyətdən dərs alsınlar və bunu yüngülləşdirməyə kömək etsinlər”.

İranın neft naziri isə deyir ki, son illərdə neft və qaz sənayesinə lazımi sərmayə qoyulmayıb. Digər tərəfdən, ölkənin ehtiyaclarını ödəmək üçün İran bu sahəyə 160 milyard dollar sərmayə qoymalıdır. Son on ildə İranın neft-qaz sənayesinə sərmayə qoyuluşunun azalması, yataqların işlənməsində xarici şirkətlərin iştirakının olmaması ölkədə gündə 200 milyon kubmetr qaz kəsirinə səbəb olub; üstəlik, elektrik stansiyaları və sənaye sektoru qaz əvəzinə mazutdan istifadə etməli olacaq.

İran dünyada ikinci ən böyük təbii qaz ehtiyatına malikdir, lakin son onilliklərdə daxili istehlakın yüksək səviyyəsi, investisiya və qabaqcıl texnologiyanın olmaması İranın əsas oyunçuya çevrilməsinə mane olub. Nəhəng “Cənubi Pars” yatağı İran təbii qazının əsas tədarükçüsüdür. Qətərlə paylaşılan bu yataq İran qazının təqribən 70 faizini hasil edir, bu da gələn il istifadəsinin ikinci yarısına çatacaq və əgər indiki 1500 tonluq platformalar nəhəng neft daşıya bilən 20 min tonluq platformalarla əvəz edilməsə, kompressorlar, ehtiyat istehsalı hər il 10 milyard kubmetr azalacaq. Bu texnologiya isə yalnız bir neçə Avropa nəhənginin əlindədir. Görünən odur ki, “Total France” şirkəti “Cənubi Pars”ın 11-ci mərhələsi üçün belə platformaların tikintisi üçün müqavilə imzalasa da, ABŞ sanksiyalarından sonra 45 milyon avro zərərlə layihədən imtina edib. “Cənubi Pars” hasilatını saxlamaq üçün İrana hər birinin tikintisi 2,5 milyard dollara başa gələn ən azı 15 20 000 ton platforma lazımdır. Digər tərəfdən, ABŞ Enerji Departamentinin və ABŞ Enerji İnformasiya Administrasiyasının məlumatına görə, İranın aktiv neft yataqlarının 80 faizi ikinci istifadə müddətindədir və hasilat hər il 8-12 faiz azalır. Təkcə neft və qaz hasilatını saxlamaq üçün İrana ildə ən azı 20 milyard dollar lazımdır; son üç ildə İranın neft və qaz hasilatına orta illik investisiya qoyuluşu 3 milyard dollar təşkil edib.

İranlı ekspertlərin fikrincə, ölkədəki neft ehtiyatları, adətən, digər ölkələrlə müqayisədə daha ucuzdur, gücün bir milyon barel artırılacağı təqdirdə, hər barel üçün 20-30 min dollar arasında investisiyaya ehtiyac var. Yəni İran üçün 20-30 milyard dollar investisiya lazımdır. “Cənubi Pars”da yaxşı yataq üçün hər 30 milyon kubmetrə iki milyard dollar sərmayə qoyulmalıdır. İranın regionda qarşılaşa bildiyi qədər qaz ixracını inkişaf etdirmək şansı çox yüksəkdir və bu, dünyanı tamamilə dəyişdirə bilər.

İranın Pakistan, İraq, Türkiyə və hətta Avropaya ixracını genişləndirmək imkanı var. Dünyanın ikinci ən böyük qaz ehtiyatına malik olan İranın regional mərkəzə çevrilmək potensialı var idi, lakin bunu bacarmayıb. Şərqə Baxış Siyasətinə görə, nüvə razılaşması əldə olunmasa, İran hökuməti Çin və Rusiya şirkətlərinin kapitalından və texnologiyasından neft və neft hasilatını artırmaq üçün istifadə etmək niyyətindədir.

Fevral ayında neft naziri Cavad Ouci iki ölkə arasında 25 illik müqavilədə Çin investorlarının İranın neft və qaz yataqlarına təxminən 15-20 milyard dollar sərmayə qoyacağını bildirib. Ouci bu cür investisiyaların Rusiya tərəfindən ediləcəyinə ümid bəslədiyini bildirib.

Bununla belə, rəsmilər neft və qaz sənayesinin inkişafı üçün ən azı 160 milyard dollar sərmayəyə ehtiyac olduğunu, o cümlədən 90 milyard dollar neft və 70 milyard dollar qaz hasilatı hədəflərini qarşıdakı illərdə yerinə yetirmək üçün lazım olduğunu deyirlər. Neft nazirinin sözlərinə görə, neftin satışından əldə olunan gəlirin böyük hissəsi nağd şəkildə əldə edilir, kiçik bir hissəsi isə təmizləmə yolu ilə hesablanır.

İran qazının Türkiyəyə ixracına dair hazırkı müqavilənin müddəti 2026-cı ildə başa çatacaq və bu müqavilənin uzadılması ilə bağlı danışıqlar hələlik uğurlu olmayıb. İraq və Türkiyəyə qaz ixracı kəsiləndən sonra İran Türkiyənin enerji bazarını itirir. İraq hökuməti son aylarda Səudiyyə Ərəbistanı və digər ölkələrin sərmayəsi ilə külək stansiyaları tikməyi və İranın enerji resurslarından asılılığını azaltmağı planlaşdırıb.

Keçən ilin yanvarında Avropanın mayeləşdirilmiş təbii qaz idxalı yeni rekorda imza ataraq ən azı 8,1 milyon tona çatıb. Hazırda Avropada idxal üçün 37 terminal var. Əgər İranın nüvə danışıqlarında razılıq əldə olunarsa, dərhal xarici kapital və texnologiyanın cəlb edilməsi üçün zəmin yaradılmalı, FATF-a üzvlük təsdiqlənməlidir. Xarici siyasət gərginliyin azaldılması, enerji diplomatiyasının yenidən müəyyənləşdirilməsi və İranın xarici siyasətində enerji ixracının roluna ciddi diqqət yetirilməsi istiqamətində hərəkət etməlidir.

Unudulmamalıdır ki, Avropa enerji keçid prosesinə sürətlə sərmayə qoyur və mövcud böhranın həlli ilə onun bərpa olunan enerjiyə diqqəti artacaq. Avropa ölkələri son illərdə enerji keçidinin müzakirəsinə və enerji portfelində qalıq yanacaqların payının azaldılmasına xüsusi diqqət yetiriblər; qitədə bərpa olunan enerjiyə investisiya tendensiyası kəskin şəkildə artıb.

Azerbaycan-ruznamesi.org