NİZAMİ GƏNCƏVİNİN ANASI KÜRD OLUBMU?

2021-ci ilin Nizami ili elan edilməsi barədə prezident farmanının elan edilməsinin elə ilk günündən İran trolları fəallaşıblar. Onların çoxu Rəhim Əfəndi adlı bir dostumun profilində toplaşıblar və bəziləri Nizamini kürd, bəziləri isə fars hesab edirlər. Şairin anasını kürd hesab edənlərə cavab yazdım və bundan sonra deyəsən qalanları da sakitləşdilər. Həmin cavabı burada da təkrar etmək istəyirəm, çünki hətta bizim dərsliklərdə də şairin anasının kürd olmasına dair iddialar yer alır. Belə iddialar Nizaminin özünün yazdığı bir beytin yanlış oxunuşundan və buna görə də səhv anlaşılmasından qaynaqlanır.

Məsələ burasındadır ki, XX əsrin əvvəllərinədək yazılmış mətnlərdə “k” (kaf) hərfi üç səsi – “k”, “g” və bəzən də (“k” səsindən sonra qalın sait gələndə) “q” səslərini bildirirdi. “Kaf” hərfinin necə səslənməsi onun işləndiyi sözün və cümlənin mənası,məzmunu ilə müəyyənləşirdi. Nizaminin aşağıdakı beytində də biz həmin halla rastlaşıriq. Birinci düzgün variantı yazaq:

Gər madər-e mən Rəise-ye qord,

Madərsefətane piş-e mən mord.

Tərcümə: Mənim anam igid (pəhlivan) Rəisə olsa da, “Mənim qarşımda ana sifəti (xüsusiyyətləri) ilə öldü.Yəni Nizaminin vaxtilə igidliyi ilə seçilən anası Rəisə xanım öləndə ağlayır, sızıldayirmış ki, mən ölürəm, körpə oğlumun aqibəti necə olacaq? Burada fikir tam mantiqli və mənalıdır.

İndi görək beytdəki “qord” (igid, pəhlivan) sözünü “kord” (kürd) kimi oxuyanda beyt nə məna verəcəkdir: Mənim anam kürd Rəisə olsa da”, Mənim qarşımda ana sifəti ilə öldü. Buradan belə çıxır ki, kürd qadınının ana sifəti ilə ölməsi şairi təəcübləndirir, yəni kürd qadını ana sifəti ilə ölə bilməz imiş.

Ona görə də “kürd” variantı nəinki mənasızdır, həm də kürdlərə qarşı təhqiramiz səslənir. Bu səbəbdən də Nizaminin anasının guya kürd olmasına dair iddialar birmənalı olaraq yanlışdır və kitablardan yığışdırılmalıdır.

Kamil Allahyarov,

filoloqiya elmləri doktoru, professor