ABŞ ƏFQANISTANI NECƏ NARKOTİK MƏRKƏZİNƏ ÇEVİRDİ?

Amerika mətbuatı 20 il Əfqanıstanı işğal edən ABŞ-ın ölkədəki yeraltı sərvətləri istismar etməklə yanaşı, ölkəni necə narkotik bazasına çevirdiyini yazıb.

“The American Conservative” xəbər portalında yayımlanan təhlil hesabatında təəccüblü etiraflar yer alıb.

“Amerika nəhayət Əfqanıstandan çıxır, amma döyüşçülər bundan daha çox narahat ola bilməzlər. Son vaxtlar lövhəyə atdıqları bir çox mübahisə arasında bunlar var: Əfqanıstanı ucuz formada qoruya bildiyimiz halda niyə ayrılmalıyıq? Gündəlik cəmi 300 milyon dollarlıq rəqibsiz bir qiymət və 2500 əsgər üçün ABŞ “Taliban”ı uzaqlaşdırmağa davam edə və Kabilda hökumətin yıxılmamasını təmin edə biləcəyini söyləyirlər”.

“Biz onu narkotik ölkəsi etdik”

Əvvəla, bu əslində doğru deyil. Çəkmələrimiz yerində olsa da, “Taliban” hələ də irəliləyir, yoxsulluğun və Amerikanın dəstəklədiyi hökumətlə xəyal qırıqlığının yüksək olduğu kənd yerlərini ələ keçirir, hətta daha böyük şəhər olan Qəndəhara yaxınlaşırdı. Ancaq bunun ötəsində 20 illik bir işğalın dəyəri o qədər də asanlıqla nəzarət edilə və hesablana bilməz. Əfqanıstan müharibəsinin nəticələri təkcə bu ölkə ilə məhdudlaşmır, bu, bölgədə və hətta bütün dünyada rezonans doğurub. Və bu hesablardan biri kökləri Əfqanıstan torpaqlarına qədər uzanan dünya miqyasında bir narkotik bolluğudur.

“Taliban” xaşxaşı azaltmışdı

Əfqanıstanda demokratiya qurmaq üçün yola çıxdıq. Ancaq əsasən heroinin topdan satışı ilə məşğul olan bir ölkəni buraxdıq. 1980-ci illərdə Sovet işğalı əsnasında xaşxaşı de-fakto qadağan edən və sonra İraqla qəddar bir müharibə aparan qonşu İranda tiryəkə olan tələbatın artması onların yetişdirilməsini daha da artırdı. 2000-ci ildə Əfqanıstanda “Taliban” lideri olan Molla Ömər tiryək yetişdirməyin qeyri-islami olduğuna qərar verdi və tam qadağa qoydu. Bu, təəccüblü dərəcədə uğurlu oldu. Araşdırmalarına görə, 2000-ci ildə Əfqanıstan torpaqlarında 82 min hektar xaşxaş əkildiyini göstərir və 2001-ci il qadağalarından sonra bu sahə cəmi 8 min hektara düşüb.

İşğal ilə narkotik maddələr daha geniş yayıldı

Daha sonra Amerika istilası, “Taliban”ın geri çəkilməsi, yeni hökumətin yüksəlişi, 20 illik işğal gəldi. Xaşxaş yetişdirilməsi və yayılması daha da artdı. ABŞ və “Taliban”ın tiryəki qadağan etməsi cəmiyyətdə reaksiya ilə qarşılandı, daha çox fermerləri “Taliban” silahına sürüklədi. 2009-cu ilə qədər Obama administrasiyası Əfqanıstanda narkotiklərlə mübarizə strategiyasının uğursuz olduğunu qəbul etdi. Beləliklə, Vaşinqton xaşxaşları məhv etmək üçün mərkəzi mücadiləni maliyyələşdirməyə başladı və bunun əvəzinə yerli məmurlara pul ayırdı. Təəssüf ki, bu da nəticə vermədi və Əfqanıstanda xaşxaş yetişdirilməsi davam etdi. 2014-cü ilə qədər Əfqanıstanın yenidən qurulmasının xüsusi araşdırmaçısı Con Sopko Amerikanın Əfqanıstan xaşxaşına qarşı apardığı 7,6 milyard dollarlıq kampaniyanın işğalın ən böyük uğursuzluqlarından biri olduğunu xəbərdar etdi.

Sopko belə qeyd edirdi: “İstehsal və becərmə artdı, qadağan və məhv isə azaldı”. ABŞ-ın etdiyi bir şey bir ölkənin iqtisadi və siyasi taleyini qanunsuz narkotik bumuna bağlamaq idi. Yalnız “Taliban” üsyanı tiryəkdən asılı deyildi, həm də gəlirə çox ehtiyacı olan və korrupsioner məmurları həmişə qazanc əldə etməyə can atan hökumət də elə idi. Kənd təsərrüfatı sektoru həm də ölkənin əsas məhsulu olan buğdadan daha gəlirli və daha çox əmək tələb edən (daha çox iş yeri yaradan) xaşxaşdan da inkişaf edirdi. Vəziyyət o qədər pisləşdi ki, 2018-ci ilə qədər BMT-nin Narkotik və Cinayət İdarəsi Əfqanıstanın bütün iqtisadi məhsulunun 20-32 faizini xaşxaş istehsalı və tiryək qaçaqmalçılığı təşkil etdiyini bildirdi. Bu arada, əfqan xaşxaşının əkildiyi hektarların sayı da artmışdı. 2000-ci ildə 82 min hektar olan xaşxaş əkini 320 min hektarı keçdi.

Narkotiklər ABŞ-a da zərbə vurdu

“Brookings” İnstitutundan Vanda Felbab-Brown qeyd edir ki, qlobal heroin tədarükünün 85-90 faizinin Əfqanıstan əkinlərindən qaynaqlandığı təxmin edilir: “Bu heroin, tiryək ABŞ-da bütün şəhərləri viran qoyan və siyasətimizi alt üst edən bir tibbi böhranın səbəbidir. 20 illik Amerika qanının və dollarının aldığı şey məhz budur. Xaricə demokratiya ixrac etmək üçün edilən ekspedisiya dünyanın ən çox asılılıq gətirən maddələrindən birini ixrac edən bir ölkəni (Əfqanıstanı) yaratdı”.

Akqabay