XƏZƏRLƏ AÇILAN DÜNYAYA RUSİYA PƏNCƏRƏSİ

Xəzərlə bağlı yeni təşkilat – Xəzər Şurası yaradılır. Bu barədə əvvəlcə Aşqabadda Xəzəryanı dövlətlərin Xarici İşlər Nazirlərinin (XİN) iyunun 28-də keçiriləcək görüşündə, sonra isə növbəti gün Türkmənistanın paytaxtında da keçiriləcək VI Xəzər sammitində məlumat veriləcək.

Bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.

Rus nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Moskva Xəzər regionuna önəm verir, Türkmənistan isə Rusiya Federasiyası üçün mühüm ölkəyə çevrilir. Məqsəd təkcə konvensiyanın ratifikasiyası prosesini başa çatdırmaq deyil, həm də bir sıra digər sahələrdə əməkdaşlığın qurulması, xüsusən də nəqliyyat dəhlizləri layihələrinə qoşulmaqdır.

Əvvəlcə Xəzəryanı dövlətlərin başçılarının sammiti 2021-ci ilin payızına planlaşdırılsa da, pandemiya səbəbindən görüş bir ildən sonra təxirə salınıb. Lakin Türkmənistanın yeni prezidenti Serdar Berdıməhəmmədovun Moskvaya səfərindən sonra iyunun 29-da, Türkmənistanın ikinci prezidenti Qurbanqulu Berdıməhəmmədovun 65 yaşını qeyd etdiyi gün Aşqabadda görüşmək qərara alınıb.

Xəzər “beşliyi” ölkələrinin (Rusiya, Azərbaycan, Qazaxıstan, İran və Türkmənistan. – “NG”) liderləri günün qəhrəmanına VI Xəzər Sammitinin keçirilməsi şəklində hədiyyə vermək qərarına gəliblər.

Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov Türkmənistan Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Rəşid Meredov ilə telefonla Xəzər gündəmini razılaşdırıb və şəxsən Tehrana və Bakıya səfər edib, burada həmkarları ilə görüşüb. Rusiyalı nazirin sözlərinə görə, əsas vurğu mühüm sənədin – 2018-ci ilin avqustunda Aktauda imzalanmış Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiyanın tam şəkildə həyata keçirilməsinin zəruriliyinə yönəlib.

Sergey Lavrov Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov və prezident İlham Əliyevlə danışıqların yekunlarına əsasən deyib: “Bizim ümumi anlaşmamız var ki, Xəzəryanı dövlətlərin liderləri iyunun 29-da Aşqabadda toplaşacaqları zaman bu danışıqların əhəmiyyətini təsdiq edək, həm də bu sənəd və ona əlavə olunan əsas prinsiplərin əhəmiyyətini vurğulayaq”.

Moskva Ukrayna böhranı ilə bağlı Qərblə fikir ayrılığına görə Xəzər və Mərkəzi Asiya regionlarında xarici siyasətinin yeni konturlarını qurmağa başlayır. Bu baxımdan indiki sammit Xəzər “beşliyi”nin işində dönüş nöqtəsi ola bilər. Bu onunla əlaqədardır ki, Xəzərin bölünməsi ilə bağlı əsas problemlər başa çatıb, Aktauda keçirilən sonuncu, V Xəzər Sammitində irəliləyiş əldə edilib, Aşqabadda delimitasiya konvensiyasının imzalanması gözlənilir.

Əsas ideya Xəzərin neft-qazını və təbii sərvətlərini sivil şəkildə bölüşdürməklə bağlı olub və bu məsələ həllini tapıb. Amma indi Xəzərin neft və qaz ehtiyatları arxa plana keçir, onun geostrateji və tranzit əhəmiyyəti daha da ön plana çıxır. Buna görə də Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarovanın brifinqdə dediyi kimi, Xəzər dənizində əməkdaşlığa yenidən nəzər salmaq və Xəzəryanı ölkələrin prezidentlərinin qarşıdan gələn görüşünə hazırlıqla bağlı gələcək əməkdaşlıq üsullarını XİN Şurasında müzakirə etmək planlaşdırılır.

“Beşlik”in xarici işlər nazirləri yeni təşkilatın – Xəzər Şurasının yaradılmasını da müzakirə edəcəklər, Sergey Lavrov bunu bir gün əvvəl elan edib: “Yeni sammitə təqdim olunacaq təşəbbüslər arasında Xəzər Şurasının yaradılması təklifimiz də var. Biz onu Həştərxanda yerləşdirməyi təklif edirik. Detallar razılaşana qədər. Heç kim etiraz etmir, amma bir sıra həmkarlarda bunun növbəti bürokratik struktur olacağı ilə bağlı qorxular var. Məsələ bunu necə təşkil etməkdir: bunu böyük “katiblik maşını” olmadan, təkcə növbəti sammitə hazırlıq kontekstində deyil, daimi əsasda Xəzər əməkdaşlığının müxtəlif aspektləri üzrə müntəzəm görüşlər keçirmək olar”.

“Ümumiyyətlə, aydındır ki, hazırda Rusiya Mərkəzi Asiya ölkələrinə münasibətdə xarici siyasətlə bağlı müəyyən restrukturizasiya aparır. Avropa İttifaqı və ümumilikdə Qərb istiqamətinin Rusiya üçün prioritet olmadığı bir vaxtda alternativ istiqamətlər axtarışı gedir. Buna görə də Avrasiyadakı bütün dialoq platformaları, o cümlədən Xəzər platforması yenilənir.

Bu baxımdan Türkmənistanın yeni prezidenti Serdar Berdıməhəmmədovun ilk səfərinin Rusiya olduğunu qeyd etmək yerinə düşər. Moskvada aparılan danışıqlar kifayət qədər uğurlu oldu. O, Türkmənistanın Rusiya Federasiyası üçün mühüm ölkəyə çevrilməsindən xəbər verir. Xəzər dialoqu çərçivəsində regionun potensialının və perspektivlərinin reallaşdırılması məqsədilə iqtisadi və investisiya əməkdaşlığı imkanlarının aktivləşdirilməsi istiqamətində iş aparılacaq. Eyni şey təkcə Türkmənistana deyil, İrana və digər Xəzəryanı dövlətlərə də aiddir”, – deyə Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin əməkdaşlı Stanislav Pritçin bildirib.

Xəzər Strateji Araşdırmalar İnstitutunun regional layihələr üzrə direktoru Yuri Solozobov hesab edir ki, bu gün Xəzər Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin kəsişmə nöqtəsi və Avrasiyanın mərkəzdə sabitliyin təmin edilməsi üçün mühüm zona kimi öz əhəmiyyətini gücləndirir. “Bu, əhəmiyyətli keçiddir, çünki biz öz milli zonamızda resursları çıxara bilsək, əməkdaşlıq ideyaları olmadan öz milli zonamızda birgə tranzit həyata keçirmək mümkün deyil. Bu o deməkdir ki, dövlətlərin “boşanması” məntiqi əməkdaşlıq məntiqi ilə əvəz olunmalıdır”, – deyə Solozobov NG-yə bildirib.

Ekspert iki təşkilatın – Rusiya prezidenti Vladimir Putinin dediyinə görə, “boşanmaq” üçün yaradılmış MDB və ondan çox ölkəyə qoşulmağa hazırlaşan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) tarixini xatırladıb.

Onun sözlərinə görə, demək olar ki, bütün Mərkəzi Asiya oyunçuları Xəzərdə sabitlikdə və yeni marşrutlarda, o cümlədən, görünməmiş nəqliyyat blokadası şəraitində Qərb dəhlizləri tamamilə kəsilmiş Rusiya da maraqlıdır. Şərq dəhlizi sual altında qalır.

İkinci ideya, Yuri Solozobovun sözlərinə görə, müxtəlif dəhlizlərin birləşdirilməsi, Cənub multimodal marşrutunun yaradılması, Şərq-Qərb yolunun Türkmənbaşı limanı, Xəzər dənizindəki Rusiya limanları və Bakı limanı vasitəsilə davam etdirilməsidir. Bütün tərəflər bu böyük tranzit potensialından birgə istifadə etməkdə maraqlıdır.

Ekspert xatırladıb ki, nəqliyyat oliqopoliyası ideyasını 1990-cı illərin sonlarında rusiyalı geopolitik Vadim Tsımburski səsləndirib. Bu, bir-biri ilə rəqabət aparmayan, lakin əməkdaşlıq edən bir neçə nəqliyyat marşrutunun birləşməsindən ibarətdir. Məntiq çox sadədir, bir marşrutdan yük digərinə ötürülə bilər, ona görə də oyunçuların heç biri blokada ilə maraqlanmır. Bundan əlavə, nəqliyyat oliqopoliyası xarici sanksiyaların təzyiqindən qorunacaq.

Bir yol kəsilirsə, digəri işləməyə davam edir.

“Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, Xəzər “beşliyi” öz fəaliyyətini daha protokol formatında deyil, yeni formatda davam etdirmək barədə düşünə bilər – analoq Rusiyanın mühüm rol oynaya biləcəyi Xəzər Əməkdaşlıq Təşkilatının yaradılması ola bilər”.

Azerbaycan-ruznamesi.org