“NAZARBAYEVIN ADDIMI QAZAXISTANDA REZONANS DOĞURDU” – RASUL JUMALI

Qazaxıstan Respublikasının keçmiş Prezidenti Nursultan Nazarbayev rəsmi “YouTube” kanalında ölkə vətəndaşlarına videomüraciət edib. Və bu müraciət çoxsaylı suallar doğurub.

O, hazırda Nur-Sultanda istirahət etdiyini və paytaxtı tərk etmədiyini deyib. Əlavə edib ki, Qazaxıstan elitasında heç bir münaqişə və ya qarşıdurma yoxdur,bu barədə şayiələr əsassızdır. Sabiq dövlət başçısı bildirib ki, “tam hakimiyyətə” malik olan Prezident Kasım-Jomart Tokayev tezliklə hakim “Nur Otan” (Vətən İşığı) partiyasının sədri olacaq.

Bundan əvvəl müxtəlif mənbələrə istinadən məlumat yayılıb ki, Nazarbayev ölkədəki kütləvi etirazlarla bağlı vəziyyətə dair heç bir açıqlama vermədiyi üçün Qazaxıstanı tərk edib.

Məlumdur ki, ölkədə yaranmış belə bir vəziyyət fonunda Qazaxıstan Prezidenti Tokayev Təhlükəsizlik Şurasının sədri vəzifəsini icra etməyə başlayıb. Və hadisədən sonra respublikada ciddi kadr dəyişiklikləri aparılıb.

Nazarbayev 2019-cu ilin martında rəsmi olaraq istefa verib. Amma eyni zamanda, o, Xalqın Lideri (Elbaşı) statusunu, Təhlükəsizlik Şurasının sədri postunu və “Nur Otan” (Vətən İşığı) partiyasının sədri postunu qoruyub. Və nədənsə, son hadisələrdən sonra bu vəzifələrdən də məhrumdur.

Nazarbayevin müraciət zamanı görünüşü də şübhələri artırdı. Kiməsə elə gəldi ki, onu döyüblər və təzyiq altında nitqini oxutdurublar, kiməsə elə gəldi ki, o, açıq-aydın pisləşib – ya insult, ya infarkt əlamətləri var, yəni əlildir. Nə vaxtsa bütün həqiqət üzə çıxacaq, amma hələlik Qazaxıstandan gələn xəbərlərə əsasən, dolayısı ilə ehtimal etmək olar ki, eks-prezidentə yaxın şəxslərə hücum edilir. Ola bilsin ki, ölkədəki bütün əsas vəzifələr və ən gəlirli biznes onların əlindən alınsın.

Bundan sonra nə gözləmək olar? Bütün bu hakimiyyət kartlarının qarışdırılmasından sonra Qazaxıstan dəyişəcəkmi: daha demokratik, sosial yönümlü olacaq, yoxsa avtoritar sistem olduğu kimi qalacaq və yalnız birinci şəxslər dəyişəcək?

Azerbaycan-ruznamsi.org “Ayna” qəzetinə istinadən tanınmış qazaxıstanlı politoloq Rəsul Jumalı şərhini təqdim edir.

“Birinci Prezident Nursultan Nazarbayevin çıxışı doğrudan da Qazaxıstanda böyük rezonans doğurdu. Hazırkı rezonans onun dekabrın sonundan ictimai məkandan yoxa çıxması ilə bağlı yayılan məlumatlardan az deyildi. Buna baxmayaraq, şəxsən mənə elə gəlir ki, bütün şübhələrə, bütün tənqidlərə, etiraz əhval-ruhiyyəsinə baxmayaraq, xalq qarşısında çıxış etmək, öz mövqeyini açıqlamaq Nazarbayev tərəfindən düzgün qərar idi.

Onun sözlərinin nə dərəcədə etimad doğurduğunu indidən söyləmək çətindir. Xüsusilə, hakimiyyətdə münasibətlərin korlanmaması, ziddiyyətlərin olmaması, hakimiyyətin monolit olması ilə bağlı. Bu hesabla bağlı müxtəlif şərhlər verilir, müxtəlif rəylər eşidilir, amma buna baxmayaraq, mənə elə gəlir ki, Qazaxıstana 30 il rəhbərlik edən şəxs kimi, o danışmalı idi. Görünürdü ki, onun üçün çox çətin idi, şübhəsiz ki, qan tökülməsinə səbəb olan hadisələr, yaxınlarının üzləşdiyi fəsadlar da ona təsir etdi. Onun 30 il ərzində qurduğu sistem, gördüyümüz kimi, yumşaq desək, iflasa uğradı.

İndi, əlbəttə ki, ən vacib olan bundan sonra nə olacağıdır. Mənə elə gəlir ki, Qazaxıstanda hakimiyyətin keçidi yalnız indi başlayıb. Formal olaraq, bəli, biz 2019-cu ilin martından hesablayırıq, lakin son vaxtlara qədər sistem qorunub saxlanılmışdı. Və hətta 2021-ci ilin dekabr ayının sonunda biz bunu MDB-nin Sankt-Peterburq sammitində müşahidə etdik, burada Qazaxıstan həm birinci, həm də ikinci prezidentlərlə təmsil olundu – bu, özlüyündə misli görünməmiş haldır.

Qazaxıstanda isə bu duumvirat adlanan sistem bir çox insanı qeyri-müəyyən vəziyyətə saldı və xaricdəki tərəfdaşlar, o cümlədən yaxın qonşular da yaxın vaxtlara qədər kiminlə danışacaqlarını, ölkəyə kimin rəhbərlik etdiyini və s. tam anlaya bilmirdilər.

Mənə elə gəlir ki, bütün emosional məqamlara, qanlı hadisələrə rəğmən, hakimiyyətin ötürülməsi çox ciddi açıqlamalar olmadan yenə də sakitcə baş verəcək. Bəli, yəqin ki, elə həmin Məsimov kimi “günah keçiləri” də tapılacaq, amma səlahiyyətlərin, əmlakın yenidən bölüşdürülməsi açıq şəkildə aparılmayacaq.

Bunun cəmiyyətə nə dərəcədə təsir edəcəyini söyləmək çətindir. Çünki cəmiyyət də dəyişiklikləri gözləyir, baş verənlərə görə məsuliyyət daşıyanların tam ifşa olunmasını istəyir. İndi faciəvi hadisələrə yol verən insanlara qarşı məhkəmə çəkişmələri, lüstrasiya kimi şeylər var. İndiki, çox qeyri-müəyyən şəraitdə bunun nə dərəcədə vaxtında və məqsədəuyğun olması – bu, böyük sualdır.

Əsas sual budur ki, hakimlər kim olacaq? Ədalət vendettaya və hesablaşmaya çevriləcəkmi? Görünəcək “şkafdakı bu skeletlər” nə dərəcədə ciddidir? Bəs bu dəyişiklik təkcə indiki güc elitasının nümayəndələrinə deyil, ölkədəki bir çox hörmətli insanlara necə təsir edəcək? Burada yaradıcı ziyalılar, orta və yaşlı nəslin nümayəndələri, ictimai xadimlər var.

Bu baxımdan hələ də mənə elə gəlir ki, mümkün qədər ləngidən, sübut olunmuş islahatlara aparan sakit yol seçiləcək. Bunun necə ediləcəyi çətin sualdır, lakin tranzit özü təzəcə başlayıb və heç bir sürətli şey gözləməyə dəyməz. Üstəlik, Qazaxıstan kimi ölkələrin təcrübəsi (məsələn, Rusiya – Yeltsindən Putinə, Özbəkistan – Kərimovdan Mirziyoyevə qədər) göstərir ki, belə bir tranzit adətən 2-3 il çəkir. Və bu 2-3 ilə, mənə elə gəlir ki, biz sadəcə olaraq son dərəcə faciəvi vəziyyətdə daxil oluruq”.